Wie bestuurt Nederland en wat gebeurt er na verkiezingen?

Het rijk

Nederland is een koninkrijk. Dat betekent dat ons staatshoofd een koning of koningin is. Welke taken de Koning en de overheid hebben, en aan welke regels ze zich moeten houden, staat in de grondwet. Daar staat ook in wat de rechten van de burgers zijn. De koning heeft geen macht over het volk, die ligt bij het parlement. Dat zijn de Eerste en Tweede Kamer. De macht van de overheid wordt beperkt door wetten en regels. Burgers kunnen naar de rechter als zij vinden dat de overheid haar macht misbruikt.

De provincie

Alle twaalf provincies van Nederland hebben hun eigen bestuur. De Provinciale Staten, vormen het ‘parlement’ van de provincie. Het dagelijks bestuur van de provincie ligt bij de Gedeputeerde Staten. De voorzitter van de Provinciale en Gedeputeerde Staten is de ‘commissaris van de Koning’, een functie die te vergelijken is die van een burgemeester in een gemeente.

De provincie heeft allerlei verschillende taken. Bijvoorbeeld de inrichting van de ruimte: waar komen bedrijventerreinen, waar is een weg nodig, waar komt natuurgebied? De Provinciale Staten kiezen ook de leden van de Eerste Kamer. Deze Kamerleden worden dus niet rechtstreeks door de inwoners van Nederland gekozen.

Verkiezingen

Voordat er verkiezingen zijn, laten politieke partijen weten wat hun politieke meningen zijn. Wat vindt elke partij over werkloosheid, het milieu, de gezondheidszorg? De inwoners van Nederland bepalen vervolgens met welke partij ze het grotendeels eens zijn. Op de dag van de verkiezingen mogen zij op een stembureau hun stem uitbrengen.

Verkiezingen in Nederland gaan volgens ‘evenredige vertegenwoordiging’. Dat betekent dat het aantal zetels dat de partijen krijgen, gebaseerd is op het percentage stemmen dat ze hebben behaald. Een zetel is een plekje in de Tweede Kamer, de Provinciale Staten of de gemeenteraad. Als de stemmen geteld zijn, is ook bekend hoeveel zetels iedere partij krijgt. Daarna gaat de grootste partij proberen samen met anderen een coalitie te vormen. In Nederland is het altijd nodig om samen te werken in het bestuur. Het is namelijk nog nooit voorgekomen dat één partij in haar eentje een meerderheid had.

De gemeente heeft verschillende taken. Dit zijn zaken die niet worden geregeld door de landelijke overheid of door de provincie. De belangrijkste taken zijn: wonen, werken, zorg en onderwijs.

Wonen

De gemeente bekijkt waar er ruimte is voor de bouw van nieuwe woningen, waar bedrijven gebouwd mogen worden en waar de natuur beschermd moet worden. Dit wordt vastgelegd in bestemmingsplannen.

Werken

De gemeente moet zoveel mogelijk mensen aan het werk krijgen. Wie echt niet aan een baan komt, krijgt van de gemeente een bijstandsuitkering.

Zorg

Hieronder vallen veel zaken. De gemeente biedt hulp aan mensen die dat nodig hebben, bijvoorbeeld omdat ze problemen hebben bij de opvoeding van hun kinderen of omdat ze hoge schulden hebben. Kinderen die hulp of zorg nodig hebben, gaan via de gemeente naar jeugdzorg. Ook buurthuizen zijn een taak van de gemeente.

Onderwijs

De gemeente regelt dat een school een gebouw heeft waarin les gegeven kan worden. Kinderen met bijvoorbeeld een taalachterstand worden geholpen. En wie teveel spijbelt, krijgt ook te maken met de gemeente. Want iedereen moet verplicht naar school tot zijn achttiende jaar.
De gemeente doet nog veel meer. Ze gaat bijvoorbeeld ook over veiligheid en geeft subsidies aan sportverenigingen.

Na de verkiezingen gaan verschillende partijen in de raad met elkaar onderhandelen. Ze proberen het eens te worden over hun koers. Als ze het met elkaar eens zijn, leggen ze hun afspraken vast in een collegeprogramma. Ook spreken ze af wie de wethouders worden. Meestal hebben deze partijen samen een meerderheid in de raad. De partijen die met elkaar bepalen wat de komende vier jaar het beleid van de gemeente is, noem je ‘de coalitie’. De andere partijen zijn ‘de oppositie’.

De gemeenteraad

Het aantal leden van de gemeenteraad (of in het kort: ‘de raad’) ligt tussen de 9 en 45. Dit aantal hangt af van het aantal inwoners van de gemeente. Iedereen die stemrecht heeft, kan ook in de raad worden gekozen. Het raadswerk kost gemiddeld zestien uur per week. Raadsleden krijgen geen salaris, maar wel een vergoeding. Raadsleden zijn meestal lid van een politieke partij. De gemeenteraad krijgt hulp van een griffier. De raad is het belangrijkste onderdeel van een gemeentebestuur.

College van burgemeester en wethouders

Het college van B en W is het dagelijks bestuur van de gemeente. In een gemeente kan iedere wethouder worden aangesproken op het beleid van het hele college. Het college moet zijn besluiten uitleggen aan de gemeenteraad. Wethouder zijn is een volledige baan en hij of zij krijgt daarvoor een salaris.

Burgemeester

De burgemeester wordt (nu nog) door de regering benoemd, maar de gemeenteraad geeft wel aan wie zij als burgemeester wil hebben. De benoeming geldt voor een periode van zes jaar. De burgemeester leidt de vergaderingen van de gemeenteraad – hij of zij mag niet meestemmen – en van het college van B en W.

Het beleid

Het beleid is wat het gemeentebestuur doet, welke maatregelen zij neemt en welke doelen ze heeft. Dat beleid komt onder meer voort uit wensen van burgers, of doordat er problemen zijn binnen de gemeente die moeten worden opgelost. Als zo’n wens of probleem op de agenda van de gemeente staat, wordt er eerst onderzoek naar gedaan door ambtenaren van de gemeente. Zij geven advies aan het college van B en W. Het college neemt een standpunt in en legt dit voor aan de gemeenteraad. Als er een besluit is genomen, wordt het uitgevoerd.

Volksvertegenwoordiger

De belangrijkste rol van de gemeenteraad is het vertegenwoordigen van de inwoners. Raadsleden nemen besluiten namens de inwoners. Zij moeten dan ook voortdurend met hen in contact staan, zodat ze weten wat er leeft in de gemeente.

Kadersteller

De gemeenteraad bepaalt de grote lijnen van het beleid. Hoe moet de gemeente er over een aantal jaar uitzien, wat zijn belangrijke zaken? Binnen deze kaders gaat het college van wethouders en burgemeester aan de slag. Gemeenteraadsleden houden zich niet bezig met details. Ze moeten samen bepalen wat ze belangrijk vinden.

Controleur

De gemeenteraad moet het beleid van het college van B en W controleren. Elk gemeenteraadslid heeft daarvoor een ‘gereedschapskist’.

Gereedschap

In de gereedschapskist van een gemeenteraadslid zitten verschillende instrumenten. Een raadslid mag bijvoorbeeld voorstellen om een besluit aan te passen. Dat kan met behulp van een amendement. Een gemeenteraadslid mag ook zelf een voorstel doen voor nieuw beleid. Dat is het initiatiefrecht. Het is belangrijk voor een gemeenteraadslid om te weten wanneer hij welke gereedschappen in kan zetten. Voor alle gereedschappen geldt: ze werken het beste als gemeenteraadsleden samenwerken.

Inkomsten

Het geld van een gemeente komt voor een groot deel (ongeveer 70 procent) van het rijk. De rest komt voornamelijk uit de gemeentelijke belastingen. Van veel geld staat al vast waar het aan uitgegeven moet worden. Een deel is vrij beschikbaar. Dat mag de gemeente gebruiken om haar eigen ideeën uit te voeren.

Uitgaven

Er staan allerlei kostenposten op de begroting van een gemeente. Het duurst zijn zaken rond werk en inkomen en de zorg voor de inwoners. Ook de aanleg en het onderhoud van wegen en het bijhouden van het groen (parken en plantsoenen) in de gemeente kosten veel geld.

Wat kan altijd

Het staat in de wet dat burgers altijd het recht hebben om hun mening te laten horen aan bestuurders. Dat kan bijvoorbeeld met een petitie of een brief of e-mail aan een bestuurder of ambtenaar. Burgers mogen ook bezwaar maken als ze het niet eens zijn met een besluit. En er is gelegenheid tot inspraak: burgers mogen meepraten over het beleid.

Wat kan soms

Soms besluit een overheid een referendum te houden. Daarmee wordt de mening gepeild van inwoners. De overheid hoeft niets met de uitslag te doen, maar het mag wel. Burgers hebben daarnaast ook zelf de mogelijkheid om zaken op de agenda van de gemeenteraad te plaatsen. En je hebt spreekrecht tijdens vergaderingen van de gemeenteraad.

Wat kun je zelf doen

Je hoeft zeker niet te wachten tot de overheid een mogelijkheid biedt om je mening te geven. Ga bijvoorbeeld naar de krant of televisie en breng je punt onder de aandacht. Of voer actie samen met anderen. Ten slotte kun je ook nog lobbyen: je probeert dan politici en ambtenaren te overtuigen dat jouw zaak belangrijk is.

Lid van een politieke partij

Iedereen mag lid worden van een politieke partij. Veel partijen zijn op zoek naar nieuwe leden, dus je kunt direct aan de slag. Je kunt meedenken over onderwerpen, flyers uitdelen op straat of meeschrijven voor een krant of website.

Bestuurder

Elke politieke partij heeft een bestuur. De voorzitter, de secretaris en de penningmeester worden gekozen door de leden. Je kunt je aanmelden als je interesse hebt in deze functies.

Politieke functies

Je kunt raadslid worden, of fractie-assistent, of misschien wel wethouder. In deze functies gaat het vooral om inhoudelijke politieke zaken. De politieke partij waar je lid van bent, kiest hier leden voor uit. Je moet natuurlijk wel laten weten dat je belangstelling hebt.